Biologia wyposażyła nas w dwa odmienne sposoby poznawania i odbierania świata. Jeden z nich – umysł racjonalny, jest ośrodkiem bardziej świadomym, rozważnym, skłonnym do zadumy, refleksji i analizy. Równolegle do niego istnieje jednak drugi mózg – impulsywny i potężny, czasem działający nielogicznie – mózg emocjonalny. W większości sytuacji oba umysły są świetnie skoordynowane i wzajemnie współpracują. Myśli są ważne dla uczuć, a uczucia dla myśli. Jednak kiedy do głosu dochodzą silne emocje pierwotne (takie jak na przykład strach, namiętność, gniew) równowaga ta zostaje zaburzona, a dominację przejmuje umysł emocjonalny.

Ewolucja mózgu

Najstarsza i najbardziej prymitywną częścią mózgu jest pień mózgu, który odpowiada za reakcje bezwarunkowe takie jak oddychanie czy metabolizm. Następnie z pnia mózgu w toku ewolucji wyłonił się układ limbiczny będący mózgiem emocjonalnym. Dopiero następnie, po kolejnych milionach lat powstał mózg racjonalny, czyli kora mózgowa. Fakt, że mózg myślący powstał z mózgu emocjonalnego wiele wyjaśnia, jeśli chodzi o związek między myślą a uczuciem.

Rozpatrywanie więc natury i zachowania człowieka tylko w kontekście logiki i dominacji umysłu racjonalnego  oraz postrzeganie ludzi jako głównie gatunku myślącego (homo sapiens) wydaje się więc bardzo mylące. Dominacja inteligencji racjonalnej w życiu społecznym i zawodowym wraz z odkryciem inteligencji emocjonalnej zdaje się schodzić na drugi plan.
Jak wszyscy wiemy bowiem z doświadczenia, przy podejmowaniu ważnych decyzji i działań tak samo jak argumenty rozumu liczy się też tzw “czucie”, intuicja czy serce. Okazuje się bowiem, że IQ jest bezużyteczne, kiedy ogarniają nas silne emocje.

3 mechanizmy powstawania emocji

Mechanizm powstawania emocji jest złożony, ale zasadniczo można go podzielić na 3 grupy:

• Emocje reaktywne (porwanie emocjonalne)
• Emocje będące następstwem myśli
• Emocje wywołane intencjonalnie

Przyjrzyjmy się nieco bliżej każdemu z tych 3 mechanizmów:

Emocje reaktywne – porwanie emocjonalne 

Przypomnij sobie jakąś sytuację ze swojego życia, kiedy opanowały Cię gwałtowne emocje, które pociągnęły za sobą niekontrolowaną reakcję. Może był to moment, kiedy wyprowadzona z równowagi krzyknęłaś na swoje dziecko, albo nawet je uderzyłaś. Może był to moment, kiedy ktoś zajechał Ci drogę, a ty nacisnąłeś na klakson i zwyzywałeś tego kierowcę przekleństwami. A może w nieoczekiwanym i niestosownym momencie wybuchnąłeś ogłuszającym śmiechem, kiedy zdarzyło się coś bardzo zabawnego.
Takie eksplozje emocjonalne są czymś w rodzaju “porwania” albo “uprowadzenia” systemu nerwowego. W takich chwilach mózg limbiczny przejmuje ster i podporządkowuje sobie mózg racjonalny. Porwanie emocjonalne przebiega w ułamku sekundy, zanim nawet mózg racjonalny zda sobie sprawę z tego co się stało i jak zareagowaliśmy. Często po fakcie sami się dziwimy, że daliśmy wyprowadzić się z równowagi dochodzimy do wniosku, że nasza reakcja była zupełnie niewspółmierna do sytuacji

Im bardziej intensywne jest uczuciem tym większe panowanie nad naszym umysłem zdobywają emocje, a tym słabiej oddziałują nań logiczne argumenty. Dobrze obrazuje to stan zakochania, albo raczej zauroczenia. Nie widzisz wtedy wad ani słabych punktów partnera. Gloryfikujesz go. Mózg logiczny schodzi na drugi plan, a nawet wydaje się jakby “wyłączony”. Emocje rządzą całym Twoim ciałem i umysłem. To dlatego czasem ten stan jest porównywany do omamienia narkotycznego.

Umysł emocjonalny jest dużo szybszy niż umysł racjonalny: przystępuje do działania nie zastanawiając się ani chwili nad tym, co robi. Szybkość jego reakcji wyklucza jakąkolwiek refleksję czy analizę, która jest znakiem szczególnym umysłu myślącego. W toku ewolucji ta szybkość działania związana była najprawdopodobniej z koniecznością podejmowania owej najbardziej podstawowej decyzji – na co zwrócić uwagę, a po jej skierowaniu powiedzmy na inne zwierzę, z koniecznością podejmowania następnych błyskawicznych decyzji w rodzaju “ Czy ja to zjem, czy to zje mnie?”. Istoty, które musiały zbyt długo zastanawiać się nad odpowiedzią na takie pytanie, miały niewielką szansę dochowania się licznego potomstwa i przekazania mu swoich wolno działających genów.
Działaniom, które inicjuje mózg emocjonalny, towarzyszy szczególnie silne poczucie pewności, będące produktem ubocznym uproszczonego sposobu patrzenia na świat, który dla umysłu racjonalnego może być absolutnie szokujący. Kiedy emocje opadną, a nawet już w trakcie działania, chwytamy się na tym, że myślimy „po co ja to zrobiłem”? Jest to znak że przebudził się umysł racjonalny ale daleko mu do szybkości reakcji umysłu emocjonalnego.
Ponieważ wybuch emocji następuje niemal natychmiast po jej wyzwoleniu, mechanizm oceny postrzegania musi działać bardzo szybko, nawet w kategoriach czasu pracy mózgu, którą mierzy się w tysięcznych częściach sekundy. Ta ocena potrzeby działania musi być automatyczna, tak szybka, że nigdy nie przedostaje się do naszej świadomości. Zaczynamy reagować emocjonalnie zanim zorientujemy się co się właściwie dzieje.

fragment książki „Inteligencja emocjonalna” Media Rodzina 1997 Daniel Goleman

Emocje, które są efektem myśli

Przyjrzyj się chwilę swoim myślom o przyszłości. Czy są one pełne pozytywnych scenariuszy, wydarzeń, których pragniesz i których oczekujesz? Czy jesteś w swojej przyszłości szczęśliwy/szczęśliwa, czy też przygnębiony/a i samotny/a. Poczuj jak te myśli wpływają na Twoje uczucia. Jeżeli Twoje wyobrażenia są pozytywne z pewnością przepełnia Cię nadzieja, miłość i zadowolenie. Jeżeli Twoje myśli są negatywne być może doświadczasz lęku, przygnębienia, smutku. A co się stanie, kiedy zmienisz myśli w swojej głowie? Zmienią się też uczucia. Zrób sobie takie krótkie ćwiczenie i zobacz jak zmienią się Twoje emocje.

Tak samo jest z interpretacją przeszłości. Jeżeli Twoje interpretacja jest pozytywna to masz w sobie wdzięczność i siłę do dalszego działania, a negatywne emocje nie blokują Cię w życiu. Jeżeli natomiast Twoja interpretacja przeszłości jest negatywna to może ogarnąć Cię w zależności od sytuacji: poczucie winy, wyrzuty sumienia, lęk, złość, głęboki żal czy poczucie krzywdy. Tak może być w przypadku każdego rozstania lub utraty kogoś lub czegoś. Twoje myśli mogą powędrować w kierunku tego jak wiele doświadczyłeś/aś przy danej osobie, jak Twoje życie się wzbogaciło, albo jakie lekcje wyniosłeś/aś na przyszłość. Jeżeli jednak skupisz się na tym jak zostałeś/aś skrzywdzony/a, jak niesprawiedliwie potraktował Cię świat to pogrążasz się w smutku, nienawiści i zgorzknieniu.

Wszyscy ludzie czy zdają sobie z tego sprawę czy nie nieustannie prowadzą monolog w swoich głowach komentując to co się wokół nich dzieje i oceniając co to dla nich znaczy. Nadają interpretacje wszystkiemu co widzą i co się wydarza. Ta interpretacja jest najczęściej negatywna lub pozytywna, czasem, ale rzadko – neutralna. Innymi słowy nasze umysły nieustannie monitorują i interpretują rzeczywistość. Dzięki tej interpretacji wiemy jak zareagować i jak się zachować. Czasami jednak cały proces ulega zaburzeniu. Niektórzy z nas interpretują wydarzenia w sposób przesadny i jednoznacznie negatywny, a następnie reagują nadmiernym poczuciem niepokoju, lęku, przygnębieniem, smutkiem czy gniewem.

fragment książki Carol Dweck “Nowa psychologia sukcesu”

Według terapii poznawczej myśl jest pierwotna w stosunku do uczuć. Dlaczego? Gdyż emocje są reakcją na myśli. Myśli wywołują uczucia. Uczucia są więc bezpośrednim następstwem myśli. To jak odbieramy i interpretujemy świat, siebie i ludzi ma wpływ na to co czujemy w środku. To myśli odgrywają pierwotną rolę w naszym samopoczuciu.

Schemat powstawania emocji (wg terapii poznawczej)
E- event (sytuacja, wydarzenie)
E- evaluation (interpretacja = myśl / przekonanie o tym co się wydarzyło)
E – emotion (emocje / o czuję )

Technika STOP

Na początku zdaj sobie sprawę, że ta sama sytuacja może wywołać w Tobie różne uczucia. Wszystko jest kwestią interpretacji. Zmiana interpretacji z negatywnej na pozytywną spowoduje zmianę emocji i zachowania na bardziej pozytywne.

Zobacz jak zmiana myśli czyli interpretacji tej samej sytuacji może wywołać zupełnie inne uczucia

Sytuacja: Rozmowa kwalifikacyjna w nowej pracy

Interpretacja negatywna:

Myślisz: To będzie trudne, nie uda mi się, nie mam wystarczających kwalifikacji

Emocje: Niepokój, Stres, Panika Zachowanie: nerwowość, pustka w głowie, słaba prezentacja swoich umiejętności

Interpretacja pozytywna:

Myślisz: To będzie proste, jestem dobrym kandydatem na to stanowisko, znam się na tym

Emocja: Spokój, albo nawet entuzjazm

Na czym polega technika STOP?

Głównie na uważności na swoje myśli i wyłapywanie myśli negatywnych. Gdy zauważysz myśl podszytą lekiem powiedz po prostu STOP. Już samo zauważenie i wychwycenie myśli w momencie jej powstania to 50% sukcesu. Uświadamiasz sobie, że jest to pierwsza i automatyczna myśl, która jednak wcale nie musi być prawdziwa. Możesz ją zakwestionować i podważyć, przynajmniej do czasu wyjaśnienia danej sytuacji. Wyłapanie myśli techniką STOP daje nam ogromne możliwości w przeformułowaniu poznawczym
danej sytuacji.

Intencjonalne wywoływanie emocji

Teraz pozytywna wiadomość – nie jesteśmy zupełnie bezradni wobec naszych emocji!
Mamy na nie ogromny wpływ – szczególnie na te pozytywne. Możemy bowiem je wywoływać zarówno myślami jak i naszymi zrachowaniami.

Wiesz, że przeciętny człowiek przebywa około 70% czasu w emocjach negatywnych, a tylko 30% w emocjach pozytywnych?
Czas odwrócić te proporcje!

Badaczka emocji pozytywnych, Barbara Fredrickson mawia, iż “Negatywność mamy w naturze, pozytywność musimy zbudować sami”.
W pełni się z tym zgadzam. Ale jak to zrobić? Na szczęście są na to sposoby, potrzebna jest tylko nasza dobra wola i chęć działania oraz praktyka. Tak, pozytywności, tak jak każdej innej umiejętności można się nauczyć. Jeśli więc chcemy czuć się dobrze i jeśli dbamy o własne szczęście to czas zakasać rękawy i wziąć się do budowania pozytywnego życia opartego na pozytywnych uczuciach:)

Więcej o wywoływaniu uczuć pozytywnych oraz wpływie pozytywności na nasze życie przeczytasz w moim artykule “10 głównych emocji pozytywnych”.

A teraz polecam Ci proste ćwiczenie

1.Zastanów się jakiej emocji TERAZ najbardziej potrzebujesz? Wybierz jedną z listy

2. Zbuduj portfolio tej emocji odpowiadając na pytania:
Kiedy ostatni raz doświadczyłem tego uczucia?
Gdzie to było?
Co robiłem/am?
Co jeszcze wywołuje we mnie podobne uczucie?
Czy potrafię znaleźć podobne bodźce wyzwalające?
Co mogę zrobić, aby to uczucie podtrzymywać?

3. Co chcę zrobić w najbliższym czasie, aby mieć więcej tego uczucia?

4. Zaplanuj w kalendarzu

Udanego praktykowania!

Chcesz pogłębić swoje zdolności rozpoznawania i nazywania emocji oraz zarządzania nimi? Zapraszam Cię na trening „Inteligencja emocjonalna w praktyce„